Κύπρος: Κόμβος παραγωγής και διακίνησης φυσικού αερίου

Την περασμένη εβδομάδα συμφώνησαν Κύπρος και Αίγυπτος για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω απευθείας υποθαλασσίου αγωγού.

Μια εξέλιξη που μπορεί να χαρακτηριστεί ως πάρα πολύ σημαντική καθότι η συμφωνία ανοίγει τον δρόμο για την εμπορική ανάπτυξη του κυπριακού φυσικού αερίου. Προτού όμως αναφερθώ στη σημασία της συμφωνίας αυτής θα ανασκοπήσω από πού άρχισαν όλα και πώς προχωρήσαμε τα τελευταία 6 χρόνια. Παρότι το κοινό της Κύπρου άρχισε να παίρνει μια ιδέα σχετικά με την ανάπτυξη των υδρογονανθράκων το 2010, όλα αυτά άρχισαν 80 περίπου χρόνια πριν. Η πρώτη εξερεύνηση υδρογονανθράκων στην Κύπρο ξεκίνησε το 1938 και διήρκεσε μέχρι το 1970, καλύπτοντας διάφορες χερσαίες περιοχές.

Η πρώτη υπεράκτια εξερεύνηση υδρογονανθράκων έγινε το 1975 από την καναδική εταιρεία Sefel Geophysics Ltd, σε συνεργασία με τη Delta Exploration Inc. Οι εταιρείες πραγματοποίησαν μια δισδιάστατη σεισμική έρευνα που κάλυπτε περιοχή 8.000 χιλιόμετρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η έρευνα έγινε αποκλειστικά από την πρωτοβουλία της Sefel Geophysics Ltd. 10 χρόνια μετά, και συγκεκριμένα από το 1985 μέχρι το 1987, η Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης της Κύπρου συνέχισε τις εξερευνήσεις. Φτάνοντας στα πιο πρόσφατα, σύμφωνα με το νέο νομικό καθεστώς για τις έρευνες υδρογονανθράκων, η Νορβηγική PGS – Petroleum Geo-Services πραγματοποίησε το 2006  μια δισδιάστατη σεισμική έρευνα καλύπτοντας έκταση 6770 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην Κυπριακή ΑΟΖ, και το 2007 μια τρισδιάστατη σεισμική έρευνα καλύπτοντας έκταση 659 τετραγωνικά χιλιόμετρα μέσα στο Τεμάχιο 3.

Λαμβάνοντας τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών, η Κυπριακή Δημοκρατία ανακοίνωσε τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων το 2007. Η πρώτη άδεια για διερευνητική γεώτρηση δόθηκε στην εταιρεία Noble για το τεμάχιο 12. Με την αδειοδότηση, ξεκίνησε και μια σειρά από σεισμικές έρευνες, μια τον Σεπτέμβριο του 2009 και μια τον Ιούνιο του 2011, καταλήγοντας στην πρώτη εξερευνητική γεώτρηση που έγινε στο κοίτασμα Αφροδίτη του τεμαχίου 12 τον Σεπτέμβριο του 2011. Η γεώτρηση αυτή έφερε 2 μήνες μετά, τον Δεκέμβριο του 2011, και την πρώτη σημαντική ανακοίνωση από πλευράς της Κυπριακής κυβέρνησης και της εταιρείας Noble για την επιτυχία της γεώτρησης και τον εντοπισμό φυσικού αερίου στο κοίτασμα Αφροδίτη με εκτίμηση ποσότητας 7 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια. Η επιβεβαίωση της παρουσίας σημαντικών ποσοτήτων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για την Κύπρο, μια εποχή κατά την οποία η Κύπρος θα μπορούσε να διεκδικήσει μια θέση-κλειδί στον ενεργειακό χάρτη και να μετατραπεί σε έναν περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.

Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2012, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων. Ο δεύτερος γύρος έφερε πέντε συμφωνίες. Άδειες παραχωρήθηκαν στην κοινοπραξία ENI/KOGAS για τα τεμάχια 2,3 και 9 και στη γαλλική TOTAL για τα τεμάχια 10 και 11. Οι προσδοκίες μεγάλες για την ανεύρεση επαρκών ποσοτήτων που να επιτρέπουν στην υλοποίηση του στρατηγικού στόχου της χώρας μας, στην κατασκευή χερσαίου τερματικού υγροποίησης φυσικού αερίου στον Βασιλικό. Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ βρίσκονται σε εξαιρετικά βαθιά νερά και η γεώτρηση τους εμπεριέχει μεγάλες αβεβαιότητες. Τρανό παράδειγμα αυτής της αβεβαιότητας ήταν η επιβεβαίωση του κοιτάσματος Αφροδίτη. Παρά το γεγονός ότι οι αρχικές εκτιμήσεις μιλούσαν για μεγάλο κοίτασμα παγκόσμιας κλάσης, εντούτοις το αποτέλεσμα της επιβεβαιωτικής γεώτρησης κατέδειξε ποσότητα φυσικού αερίου της τάξης των 4,5 τρισ.κυβ. πόδια.

Με τον δεύτερο γύρο αδειοδότησης, δίδεται έμφαση στη γεωπολιτική διάσταση της εξόρυξης υδρογονανθράκων στην περιοχή και στον ρόλο της Κύπρου. Η Κύπρος βρίσκεται σε μια περιοχή όπου υπάρχει μεγάλη αστάθεια. Από τη μια έχουμε τη Μέση Ανατολή με όσα διαδραματίζονται σε Ιράκ, Συρία, Τουρκία, Ισραήλ και Παλαιστίνη. Από την άλλη έχουμε νέα δεδομένα σε Αίγυπτο και Λιβύη που μπορούν να φέρουν ανατροπές. Ο χάρτης της περιοχής αλλάζει συνεχώς. Αυτό βέβαια, παρ’ όλα τα αρνητικά, αναδεικνύει την Κύπρο ως πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή, που είναι πολύ σημαντικό στην προσπάθεια της χώρας να μετατραπεί σε κόμβο παραγωγής και διακίνησης φυσικού αερίου. Διαχρονικά η χώρα μας διατηρεί άριστες σχέσεις με τις γειτονικές μας χώρες. Αυτή η πολιτική αναμφίβολα προσδίδει στην Κύπρο έναν αναβαθμισμένο ρόλο όσον αφορά στην ανάληψη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία της περιφερειακής συνεργασίας.

Η περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των χωρών προαπαιτείται για την ασφαλέστερη και βέλτιστη εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου. Για να πετύχουμε τους ενεργειακούς μας στόχους και να μετατραπούμε σε Μεσογειακό Ενεργειακό Κόμβο είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για την Κύπρο να αναδείξει ακριβώς αυτόν τον εν δυνάμει ρυθμιστικό ρόλο της, στέλνοντας το μήνυμα προς όλους ότι η χώρα μας μπορεί να αποτελέσει έναν πραγματικό παράγοντα ασφάλειας, σταθερότητας και ειρήνης  σε μια ιστορικά ταραγμένη και ασταθή περιοχή. Δεν είναι τυχαίο που ο επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας (DG ENERGY) της Κομισιόν Dominique Ristori δήλωσε ότι «τα εξαιρετικά σημαντικά ενεργειακά κοιτάσματα της Κύπρου αποτελούν έναν από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγείται ως προτεραιότητα της νέας Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ενεργειακής Ασφάλειας τη δημιουργία Μεσογειακού Ενεργειακού κόμβου στη Νότια Ευρώπη». Αν βάλουμε στην εικόνα και το πιο πιεστικό ζήτημα σε σχέση με την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, που είναι η ισχυρή εξάρτηση για κάποια κράτη-μέλη από έναν μόνο εξωτερικό πάροχο ενέργειας (Ρωσία), τότε βλέπουμε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της η Κύπρος μπορεί να παίξει έναν πολύ μεγάλο και επικερδή ρόλο παρόχου ενέργειας στην Ευρώπη.

Δυόμισι χρόνια πέρασαν μετά τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων, και στις 23 Σεπτεμβρίου 2014 ξεκίνησε η γεώτρηση στο κοίτασμα Ονασαγόρας του Τεμαχίου 9 από την ΕΝΙ. Ο τοπικός Τύπος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας βομβάρδιζαν καθημερινά, με πληροφορίες για την πορεία που ακολουθούσε το Saipem 10000 – το πλοίο που είναι υπεύθυνο για τις διερευνητικές γεωτρήσεις. Δύο μήνες μετά, στις 19 Δεκεμβρίου 2014, και η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με το πρώτο αρνητικό αποτέλεσμα: η εταιρεία ΕΝΙ ανακοινώνει ότι δεν εντοπίσθηκαν εκμεταλλεύσιμες ποσότητες στο κοίτασμα Ονασαγόρας και λαμβάνεται η απόφαση να προχωρήσουν σε διερευνητική γεώτρηση στο κοίτασμα Αμαθούσα στο ίδιο τεμάχιο. Δεν περνάει αρκετός καιρός από το αποτέλεσμα του Ονασαγόρα και στις 7 Ιουνίου 2015 το υπουργείο Ενέργειας ανακοινώνει ότι οι εταιρείες Noble, Delek και Avner, κάτοχοι άδειας για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων στο Τεμάχιο 12, έχουν δηλώσει την εμπορευσιμότητα του κοιτάσματος Αφροδίτη και θα υποβάλουν το Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής του κοιτάσματος.

Οι εξελίξεις αυτές είναι πολύ σημαντικές για την Κύπρο, καθότι είναι η πρώτη φορά που ως χώρα θα περάσουμε από το στάδιο της έρευνας για υδρογονάνθρακες στο στάδιο της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Η ανακήρυξη του κοιτάσματος ως εμπορεύσιμου στέλλει το μήνυμα στους ξένους αγοραστές ότι έχουμε φυσικό αέριο προς πώληση. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί την έναρξη πραγματοποίησης των τριών πυλώνων σε σχέση με την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου: Ο πρώτος είναι σε πιο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και αφορά την προσέλκυση επενδύσεων, η διασφάλιση των εσόδων από το φυσικό αέριο σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και η δημιουργία ενός εξελιγμένου τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε μακροχρόνιο ορίζοντα.

Ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της εμπορευσιμότητας του κοιτάσματος Αφροδίτη, το υπουργείο Ενέργειας επισπεύδει τις συζητήσεις για την πιθανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου στην Αίγυπτο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Οι συζητήσεις αυτές γίνονται στο πλαίσιο των συμφωνιών καθορισμού Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης που έχει υπογράψει η Κύπρος με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ και στα μνημόνια που υπογράφηκαν μεταξύ των Κυβερνήσεων Κύπρου και Αιγύπτου, αλλά και των εθνικών εταιρειών φυσικού αερίου των δύο χωρών.

Ασφαλές πλαίσιο επενδυτικό

Και φτάνουμε στο σήμερα, με την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Η υπογραφή της συμφωνίας στις 31 Αυγούστου 2016 αποτελεί ορόσημο και ιστορικό γεγονός σε σχέση με την ανάπτυξη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που βρίσκονται εντός της Κυπριακής ΑΟΖ. Η συμφωνία ανοίγει τον δρόμο για την εμπορική ανάπτυξη του κυπριακού φυσικού αερίου και αποτελεί την απαρχή μιας σειράς συμφωνιών που θα συνομολογηθούν στο προσεχές μέλλον για να δημιουργηθεί ένα ασφαλές επενδυτικό πλαίσιο για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο. Η συμφωνία που υπογράφηκε προνοεί ότι οι δύο χώρες θα σεβαστούν τις πρόνοιες των οποιωνδήποτε εμπορικών συμφωνιών που θα γίνουν στο επόμενο διάστημα. Με τη συμφωνία αυτή μπήκε το ‘αέριο στ’ αυλάκι’ και αναμένεται πως το Κυπριακό αέριο θα μπορεί να αξιοποιηθεί και να πωληθεί την περίοδο 2020-2022. Το 2017 είναι πολύ κοντά και υπάρχει προγραμματισμός για νέες γεωτρήσεις. Εμείς θα αναμένουμε αισιόδοξοι.

Νέα δεδομένα και ενδιαφέρον για τα κυπριακά κοιτάσματα

Ο ερχομός του 2016 φέρνει νέα δεδομένα. Τον Ιανουάριο του 2016 η British Gas υπογράφει συμφωνία για το τεμάχιο 12. Συγκεκριμένα, η BG παίρνει το 35% συμμετοχής στο τεμάχιο 12 και προβλέπει μια πιθανή πηγή μεταφοράς φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, όπου κατέχει μετοχές στις εγκαταστάσεις εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Ιντκού. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθότι η συμμετοχή ενός κολοσσού του εκτοπίσματος BG/Shell στην κοινοπραξία που έχει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του κοιτάσματος Αφροδίτη, θα έχει θετικότερα αποτελέσματα στην προσπάθεια εξεύρεσης πελατών για πώληση του φυσικού αερίου.

Οι τελευταίες αυτές εξελίξεις, σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον που έδειξαν παγκόσμιες εταιρείες στην περιοχή μας μετά την ανακάλυψη του Zohr, οδήγησε την Κυβέρνηση στον τρίτο γύρο αδειοδότησης. Τον Μάρτιο του 2016, το Υπουργείο Ενέργειας προκήρυξε τον τρίτο γύρο αδειοδότησης στην Κυπριακή ΑΟΖ, για έρευνα και εκμετάλλευση τριών τεμαχίων. Του 6, του 8 και του 10, που βρίσκονται κοντά στο κοίτασμα Zhor της Αιγύπτου. Για το τεμάχιο 6, για το οποίο υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από την Τουρκία, αίτηση υπέβαλε η κοινοπραξία ENI / Total με διαχειριστή την ENI Cyprus. Για το τεμάχιο 8, αιτήσεις υπεβλήθησαν από την ENI και από την κοινοπραξία Capricorn Oil, θυγατρική της Cairn Energy και τις Delek Drilling και Avner Oil Exploration με διαχειριστή την Capricorn Oil. Για το τεμάχιο 10, υπεβλήθησαν τρεις αιτήσεις. Μία από την κοινοπραξία ENI / Total με διαχειριστή την ENI Cyprus, μία από την κοινοπραξία ExxonMobil και την Qatar Petroleum International Upstream OPC με διαχειριστή την Exxon Mobil και μία από τη νορβηγική Statoil.

Τα κοιτάσματα στην κυπριακή ΑΟΖ ενισχύουν σημαντικά τον ρόλο της Κύπρου στην απεξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ενεργειακό πεδίο από άλλες χώρες

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άλλο θετικό γεγονός. Τον Αύγουστο του 2015 η ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία ΕΝΙ ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε πιθανότατα το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου παγκοσμίως στη Μεσόγειο και τη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου. Το κοίτασμα ανακαλύφθηκε στο οικόπεδο Shorouk από τηνγεώτρηση του Saipem 10000 της ΕΝΙ, σε απόσταση μόλις 6,5 χιλιομέτρων από την κυπριακή ΑΟΖ, και αποτελεί την μεγαλύτερη ανακάλυψη στην περιοχή της Μεσογείου. Το κοίτασμα βρίσκεται στα ανοικτά της ακτογραμμής της Αιγύπτου σε βάθος 1.450 μέτρων στο κοίτασμα Zohr, το οποίο γειτνιάζει με τα οικόπεδα 10, 11 και 12 της κυπριακής ΑΟΖ και πιθανό να καλύπτει μια έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα τεχνικά και γεωφυσικά στοιχεία, εκτιμάται ότι το κοίτασμα –μαμούθ επαρκεί για να δώσει περίπου 30 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, ενώ σύμφωνα με σεισμικές έρευνες, υπολογίζεται ότι υπάρχουν επιπλέον 5,5 δισ. βαρέλια πετρελαίου. Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο κοίτασμα της περιοχής ήταν το Λεβιάθαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ με 22 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου.
Σύμφωνα με δηλώσεις του Διευθύνοντος Συμβούλου της ΕΝΙ Κλαούντιο Ντεσκάλζι, η ανακάλυψη αυτή πιθανώς να συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και θα αποτελέσει καταλύτη εξελίξεων, τόσο για την Αίγυπτο όσο και τη Μεσόγειο, όσον αφορά τη σταθερότητα της ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή. Ο κ. Ντεσκάλζι σημείωσε ότι η ανακάλυψη αυτή είναι ιδιαίτερα θετική για τη σταθερότητα στις τιμές ενέργειας. Συγκεκριμένα, ο κ Ντεσκάλζι τόνισε ότι «το φυσικό αέριο έχει λαμπρό μέλλον λόγω των περιβαλλοντικών περιορισμών. Οι νέοι περιβαλλοντικοί στόχοι για τις εκπομπές ρύπων θα δώσουν περισσότερη δύναμη στο φυσικό αέριο γιατί οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το αέριο θα αποτελέσουν το μέλλον όσον αφορά τη βιωσιμότητα του ενεργειακού μας συστήματος. Είμαι πολύ αισιόδοξος για την αγορά φυσικού αερίου».
Ας σταθούμε λίγο στα λόγια του κ. Ντεσκάλζι σχετικά με τους περιβαλλοντικούς στόχους, το μέλλον του ενεργειακού μας συστήματος και το ρόλο του φυσικού αερίου. Δεν είναι καθόλου τυχαία που ο κ. Ντεσκάλζι έκανε αυτή την αναφορά. Αυτή η αναφορά προέρχεται από τις τελευταίες εξελίξεις και μακροχρόνιους στόχους στην ενεργειακή πολιτική τη Ευρώπης.
Ο κύριος μακροπρόθεσμος στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τομέα της Ενέργειας είναι η μετατροπή του υφιστάμενου ενεργειακού συστήματος, το οποίο εξαρτάται από τα ορυκτά καύσιμα, σε ένα πιο αειφόρο ενεργειακό σύστημα το οποίο θα βασίζεται σε διαφοροποιημένες και αυξημένης ενεργειακής απόδοσης πηγές και φορείς ενέργειας, με σκοπό την αντιμετώπιση των πιεστικών προκλήσεων που θέτουν η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και η κλιματική αλλαγή και παράλληλα στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών ενεργειακών βιομηχανιών. Με αυτό τον τρόπο η ΕΕ θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της νέας ενεργειακής εποχής που έχει ήδη ξεκινήσει να διαμορφώνεται. Το κοίτασμα της Αφροδίτης, του Zohr, και οποιαδήποτε άλλα κοιτάσματα ανακαλυφθούν στην Κυπριακή ΑΟΖ ενισχύουν σημαντικά τον ρόλο της Κύπρου στην απεξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το ενεργειακό πεδίο σε σχέση με χώρες που θέλουν να ελέγχουν την ενεργειακή της ασφάλεια.

Ο δρ Μάριος Βαλιαντής είναι διευθυντής του Κέντρου Πράσινης Ανάπτυξης και Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και Αναπληρωτής Καθηγητής, επικεφαλής Ακαδημαϊκών Προγραμμάτων Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

(Φιλελεύθερος, 13/09/2016)